زیرساخت سبز دوستدار کودک؛ نیاز شهرهای امروز

در سال‌های اخیر با عبارت «دوستدار کودک» و «شهر دوستدار کودک» به کرات روبرو می‌شویم که نیاز به سالم‌تر کردن، ایمن‌تر کردن، انعطاف‌پذیری بیشتر و در عین حال دوستدارتر کردن فضاهای شهری را مدنظر قرار می‌دهد. شهر دوستدار کودک شهری است که نه تنها برای کودکان بلکه برای همه شهروندان سالم باشد. یک شهر دوستدار کودک باید حقوق کودکان را ارتقا دهد و فضاهای امنی را برای بازی فراهم کند که امکان برقراری ارتباط قوی با طبیعت را فراهم کند، تحرک مستقل را تشویق کند و مهمتر از همه، کودکان را در فرآیندهای اصلاح و طراحی مکان‌ها و سیاست‌های شهری در نظر بگیرد. البته ایده شهر دوستدار کودک ممکن است با توجه به زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی-اقتصادی مختلف متفاوت باشد. اگرچه ممکن است ویژگی‌های مشترکی در محیط‌های دوستدار کودک وجود داشته باشد، اما تفاوت‌های اجتماعی-فرهنگی در تجربه ذهنی این ویژگی‌ها اغلب بر این تعاریف تأثیرگذار است. تمرکز ابتکارات شهرهای دوستدار کودک همچنین به وضعیت اقتصادی کشوری که در آن اعمال می‌شود بستگی دارد، زیرا کشورهای با درآمد بالا بر بهبود کیفیت فضاهای موجود برای کودکان در شهرها تمرکز بیشتری دارند. این در حالی است که در کشورهای کم درآمد اولویت با مسائل بقا، از جمله دسترسی به خدمات اولیه و ایمنی و امنیت کودکان است. با در نظر گرفتن این موارد، هیچ تعریف واحدی از اینکه شهر دوستدار کودک چیست یا باید باشد وجود ندارد، و بنابراین مفهوم‌سازی‌ها و رویکردهای متفاوتی نسبت به فضای سبز دوستدار کودک نیز در این چارچوب پدیدار می‌شوند.

شهرها باید نیازهای کودکان را در نظر داشته باشند. تماس با محیط طبیعی یک اثر محافظتی بالقوه در برابر علائم نامطلوب سلامت روان کودکان دارد. برای اکثر کودکان شهری، گذراندن زمان در فضای سبز شهری ممکن است یک راه مقرون به صرفه و در دسترس برای ارتقای سلامت روان و ایجاد زمینه‌ای برای توسعه سلامت روان باشد.

درباره فضای سبز باید گفت «فضای سبز» به‌طور جهانی تعریف نشده است و تاکنون هیچ استاندارد بین‌المللی پذیرفته شده‌ای برای فضای سبز در شهرها وجود ندارد. حداقل فضای سبز، زمینی با پوشش گیاهی است. بنابراین فضای سبز ممکن است شامل پارک‌های عمومی و خصوصی، چمنزارها، فضای سبز خانگی، باغ‌های اجتماعی، زمین‌های بازی، درختان خیابان، حاشیه‌های کنار جاده و بام‌های سبز باشد.

مطالعات متعدد نشان داده است که بسیاری از هنجارها و سیاست‌های دولت‌ها، استانداردهای روشنی در مورد فضای سبز شهری ندارند و علاوه بر این فاقد ابعاد فیزیکی، شناختی، ادراکی، عاطفی و اجتماعی با توجه به کیفیت محیط‌های دوستدار کودک هستند. ابعاد کیفی فضای سبز شهری برای برنامه‌ریزی محیط‌های دوستدار کودک کمتر مورد توجه قرار گرفته است. اکثر محققان بر این باورند با رشد سریع و جهانی شهرنشینی، شهرها باید فضای سبز کافی برای محافظت از سلامت روان کودکان و نوجوانان ارائه دهند. در مرحله بعد، باید بر هنجارها و استانداردهای اندازه گیری دوستدار کودک بودن فضای سبز در شهرهایی با فرهنگ‌ها، سبک‌های زندگی، زمینه‌های اجتماعی و اقلیم‌های مختلف متمرکز شود تا نیازهای فرهنگی، تفریحی و دسترسی کودکان شهری را برآورده کند.

ایده زیرساخت سبز دوستدار کودک بر این فرض استوار است که فرآیندهای برنامه‌ریزی شهری، طبیعت را در زیرساخت‌های شهری ادغام کرده و دسترسی همگان به آن را تضمین نماید. اما در زمینه دسترسی برابر همه کودکان به فضای سبز شهری تردید وجود دارد. توسعه فضاهای سبز در شهرها اگرچه سیر روبه رشدی دارد، اما تا حد زیادی گروه‌های آسیب‌پذیر و فرعی مانند کودکان را کنار می‌گذارد. شهرها معمولاً قانون‌گذاری، سیاست‌ها، قوانین و عملکردهای بزرگسال محور دارند که به نامرئی شدن کودکان در سیاست‌های شهری کمک کرده و کودکان را به عنوان بازیگران منفعلی نشان می‌دهد که در آن حقوق کودکان به‌عنوان امتیاز بزرگسالان درک می‌شود و در این چشم انداز، کودکان نامرئی شده و مجبور می‌شوند در محیط‌های غیر دوستانه بزرگسالان قرار بگیرند. زیرساخت سبز یک شبکه برنامه‌ریزی شده استراتژیک از مناطق طبیعی و نیمه طبیعی با سایر ویژگی‌های زیست محیطی طراحی شده و مدیریت شده برای ارائه طیف گسترده‌ای از خدمات است. اما صاحبنظران بر این باورند که از آنجایی که مقابله با کمبودهای ساختاری سخت است، سیاستگذاران و ذینفعان باید از قدرت خلاقیت برای افزودن ویژگی‌های طبیعی باکیفیت و دوستدار کودک در صورت امکان استفاده کنند. اگر کودکان بیشتر وقت خود را در مدرسه می‌گذرانند، این فرآیند باید شامل تبدیل حیاط مدارس به مناطق سبز یا ارائه گزینه‌های بازی در طبیعت نزدیک به مراکز نگهداری کودکان، انطباق زمین‌های خالی و مناظر خیابانی و تأسیس باغ‌های اجتماعی باشد.

قرار گرفتن در معرض طبیعت به‌طور کلی، به ایمن شدن در برابر عوامل استرس‌زای شهری کمک می‌کند و سلامت روان را بهبود می‌بخشد. همچنین انسجام اجتماعی و احساس تعلق را افزایش می‌دهد. مطالعات نشان داده است که کودکانی که در محیط‌های بدون فضای سبز زندگی می‌کنند، در مقایسه با کودکانی که در مناطق سبز زندگی می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های روانی قرار دارند. شواهد مرتبط نشان می‌دهد که فضای سبز با کیفیت بالا و کافی در اطراف خانه‌ها می‌تواند منجر به رشد اولیه عصبی در کودکان شود. فضای سبز برای افرادی که در مناطق محروم زندگی می‌کنند مفیدتر است، زیرا یک سایت تفریحی مقرون به صرفه و در دسترس است.

فضاهای سبز می‌توانند به طرز قابل توجهی برای رشد جسمی، ذهنی و اجتماعی کودکان -از نوزادی تا بزرگسالی- مفید باشند. یک پیاده‌روی ساده در پارک می‌تواند تا حد قابل توجهی توانایی کودکان را برای تمرکز بهبود بخشد. نمای سبز از پنجره‌های مدرسه با بهبود عملکرد تحصیلی مرتبط است و کودکانی که در محله‌های سرسبز بزرگ‌تر می‌شوند، اغلب کمتر افسرده شده، استرس کمتری دارند و به‌طور کلی سالم‌تر و شادتر هستند. هم مناظر سبزتر و هم زمان سپری شده در فضاهای سبز، فواید رشد ذهنی، جسمی و اجتماعی متعددی را برای کودکان به ارمغان می‌آورد و رشد آنها را به سمت شهروندانی آگاه و مسئول از نظر زیست محیطی افزایش می‌دهد.

افزایش فضاهای سبز ایمن و قابل دسترس نه تنها به‌طور مستقیم به رشد همه جانبه کودک منجر می‌شود، بلکه نشان داده شده است که مجموعه‌ای از مزایای سلامتی قابل توجه برای بزرگسالان و مزایای اقتصادی و زیست محیطی را به شهرها منتقل می‌کند. با این حال، دسترسی کودکان به مزارع، جنگل‌ها و دیگر فضاهای سبز به سرعت در حال کاهش است و کودکان در سراسر جهان، به‌ویژه آنهایی که در شهرها بزرگ می‌شوند، به میزان قابل توجهی کمتر از والدین خود در خارج از خانه بازی می‌کنند و این مقدار برای دختران و کودکان کشورهای در حال توسعه کمتر است.

در حال حاضر، تقریباً 55 درصد از کل کودکان، یعنی حدود 1.5 میلیارد، در شهرها زندگی می‌کنند و این اعداد به سرعت در حال رشد هستند. تا سال 2050 تعداد کودکان در شهرها نزدیک به 1.9 میلیارد خواهد رسید. بسیاری از آنان هرگز لذت بازی در رودخانه و چیدن میوه و گل را تجربه نخواهند کرد.

در شرایط کنونی و با در دست داشتن این شواهد جدید، مراقبان، جوامع، نهادها و دولت‌ها می‌توانند اقدام فوری برای ایجاد فضاهای سبز جدید و بهبود فضاهای سبز موجود در محله‌های شهری خود، اولویت‌بندی مکان‌هایی که کودکان به‌طور طبیعی تجمع می‌کنند، مانند اطراف مدارس و مراکز نگهداری از کودکان را در برنامه‌های خود بگنجانند.

برای محافظت از سلامت و شادی فرزندانمان، باید حفظ و ایجاد فضای سبز در شهرهای به سرعت در حال رشد خود را در اولویت قرار دهیم.

پایگاه اطلاع رسانی صنعت گل و گیاه